• Voorzitter Raad voor de rechtspraak
• 3 presidenten uit dagelijks bestuur Presidentenvergadering
• Lid Raad voor de rechtspraak
• Directeur (bureau van de) Raad voor de rechtspraak
• Hoofd communicatie (bureau van de) Raad voor de rechtspraak
• Chief Information Officer (CIO)

De Rechtspraak is onderdeel van de vitale infrastructuur van Nederland. Dankzij de inzet van alle betrokkenen kan Nederland ook tijdens de voortdurende coronapandemie blijven rekenen op rechtspraak van hoog niveau, waarbij het uitgangspunt is dat rechtszaken zoveel mogelijk doorgaan in aanwezigheid van alle procesdeelnemers.

• 17 maart: Deuren gerechtsgebouwen sluiten voor bezoekers en procespartijen. Urgente zaken gaan door, maar dan schriftelijk, telefonisch of via online zittingen. Medewerkers werken zoveel mogelijk thuis.
• 7 april: Ook minder urgente zaken gaan nu door op afstand.
• 9 april: Duizenden advocaten en deurwaarders worden uitgenodigd om zich aan te sluiten bij Veilig Mailen met de Rechtspraak
• 14 april: In samenwerking met het Openbaar Ministerie (OM) en de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) gaat de centrale planning voor telehoren van start.
• 11 mei: Start van de volgende fase. Stapsgewijs worden steeds meer zaken in fysieke aanwezigheid van procespartijen behandeld.
• 1 juni: De Centrale informatiebalies gaan weer open.
• 25 juni: Maatregelen Rechtspraak en ketenpartners strafrechtketen om door coronacrisis ontstane achterstanden weg te werken. Onder andere door het verruimen van openingstijden, op andere locaties rechtspreken en de inzet van rechters die onlangs met pensioen zijn gegaan.
• 2 juli: Rechtspraak koopt centraal mondkapjes in. Bezoekers van gerechtsgebouwen die hun eigen mondkapje vergeten zijn, kunnen daardoor gebruik maken van een wegwerpexemplaar.
• 17 augustus: Publiek en pers zijn weer welkom bij fysieke zittingen. Wel aanmelden vooraf en beperkte aantallen vanwege anderhalvemeternorm.
• 28 september: Kabinet kondigt nieuwe maatregelen aan. Het CMT komt weer bijeen. Vastgesteld wordt dat Rechtspraak op verantwoorde wijze door kan blijven gaan met fysieke zittingen.
• 16 december: De tijdelijke maatregelen met betrekking tot thuiswerken en avondopenstellingen worden met een half jaar verlengd.

 

Aan de openbaarheid van rechtspraak wordt invulling gegeven door publiek via Skype toegang te geven tot een online zitting en veel meer rechtszaken via livestream uit te zenden. Zo volgen ruim 90.000 belangstellenden de Rechtspraak livestream van het kort geding tussen De Graafschap/Cambuur en de KNVB.

Het OM en Rechtspraak gaan samen de corona-achterstanden in het strafrecht te lijf. De OM-strafbeschikking wordt breder toegepast, er is een nieuwe handreiking forumkeuze vastgesteld waarmee wordt bepaald of een zaak door 1 of 3 rechters wordt afgedaan en een tijdelijke uitbreiding van de mogelijkheden om zittingen te doen is gerealiseerd. Er worden meer zittingen georganiseerd door gepensioneerde rechters aan te trekken, door het plannen van een extra zaak op elke zitting en het doen van extra zittingen naast het bestaande rooster, bijvoorbeeld in de vorm van avondzittingen.

De aanpak is succesvol: tot en met december 2020 is al 70 procent van de door de coronacrisis opgelopen achterstand in misdrijfzaken weggewerkt. De verwachting is dat de achterstand eind 2021 volledig zal zijn weggewerkt.

Ook in andere rechtsgebieden is in 2020 gewerkt aan het wegwerken van de door de coronacrisis opgelopen achterstanden. Vooral door het inzetten van extra capaciteit, bijvoorbeeld door gepensioneerde rechters en raadsheren aan te trekken en te benoemen tot plaatsvervanger.

In 2020 vernieuwt de Rechtspraak haar missie, visie en agenda. Hiermee wordt benadrukt dat elke zaak op zijn eigen merites wordt beoordeeld met oog en aandacht voor elke partij en de maatschappelijke context. Recht wordt gesproken na een zorgvuldige behandeling van de zaak, gedegen feitenonderzoek en een eerlijk proces. De Rechtspraak werkt met een menselijke maat.

Een pijnlijke constatering uit het rapport ‘Ongekend Onrecht’ van de parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag is dat rechtspraak onvoldoende in staat bleek de gevraagde rechtsbescherming te bieden. Deze conclusie geeft de woorden uit de vernieuwde missie, visie en agenda extra urgentie.

De 5 kwaliteitsnormen (gericht op permanente educatie, doorlooptijden, meervoudige afdoening , reflectie en goede bewijsmotivering) zijn tegen het licht gehouden. 4 zijn inmiddels onderdeel van de professionele standaarden, waar ze verder worden ontwikkeld. Een verdere ontwikkeling van de doorlooptijdnormen naar nieuwe standaarden zal binnen het landelijke programma Tijdige rechtspraak een plek krijgen.

Een onafhankelijk onderzoeksbureau heeft eind 2020 de 3 landelijke meetinstrumenten kwaliteit en de 3 landelijke kwaliteit meetinstrumenten (klantwaarderingsonderzoek, medewerkerswaarderingsonderzoek en visitatie) geëvalueerd. Deze adviezen vormen de basis van de herinrichting van de opzet en inzet van deze meetinstrumenten in 2021.

De Rechtspraak richt zich voortdurend op het ontwikkelen, delen, vastleggen en ontsluiten van kennis om slimmer te kunnen werken.

De digitale kennisomgeving die binnen de Rechtspraak is ontwikkeld, structureert het voortdurend verzamelen, ontwikkelen, vastleggen, overdragen en toepassen van juridische kennis. Het structureel en informeel netwerken van lokale en landelijke professionals en het organiseren van kennisevenementen zoals de Kennis 10-daagse, heeft het afgelopen jaar vooral in een digitale kennisomgeving bijgedragen aan de ontwikkeling en een effectief gebruik van kennis.

Professionele standaarden zijn kwaliteitsnormen die door rechters en raadsheren zijn ontwikkeld om de inhoudelijke kwaliteit van hun werk te verankeren en te bevorderen.

De Rechtspraak is nu 5 jaar op weg met de ontwikkeling en invoering van deze standaarden. Uit een landelijke meting die in 2020 is uitgevoerd, blijkt dat de professionele standaarden waarin tijd en geld is geïnvesteerd grotendeels zijn ingevoerd. Rechters en raadsheren werken met de standaarden en ze hebben zich ontwikkeld tot een kwaliteitsinstrument.

Een ander opvallend resultaat zijn de vele concrete kwaliteitsverbeteringen die in alle rechtsgebieden tot stand zijn gebracht. Een paar voorbeelden: het doen van mondelinge uitspraak in het bestuursrecht, regievoering in het civiele recht, motivering van de beslissing voorlopige hechtenis in het strafrecht en de kwaliteit van het kindgesprek in het familierecht.

Daarnaast is in 2020 een convenant professionele standaarden tot stand gebracht: een set van gezamenlijke werkafspraken die het werken met professionele standaarden stimuleren en ondersteunen.

In juli 2020 hebben de presidenten van de rechtbanken en gerechtshoven besloten dat de doelen van tijdige rechtspraak de komende 3 jaar prioriteit krijgen binnen hun gerechten. Dat deden ze in de wetenschap dat er door de coronacrisis alleen maar meer werkvoorraden waren en zouden ontstaan.

In 2020 is naast het besluit om met alle gerechten onze schouders te zetten onder het verbeteren van de doorlooptijden, de organisatie ingericht die aan de slag gaat om deze ook daadwerkelijk te halen. De gerechten gaan hun krachten bundelen om met diverse, al dan niet bestaande, initiatieven de duur van rechtszaken te verkorten.

Een van de initiatieven is de ‘inloopkamer’. De inloopkamer ondersteunt gerechten bij het verkleinen van de achterstanden en zorgt ervoor dat rechtzoekenden op tijd duidelijkheid krijgen over hun zaak. De inloopkamer gaat als eerste aan de slag met bestuursrechtelijke zaken, familierechtzaken en civiel rechtelijke kwesties bij de rechtbanken en in hoger beroep. De inloopteams behandelen zaken namens de rechtbanken en hoven.

Andere landelijke initiatieven zijn effectiever roosteren van medewerkers en plannen van zittingen en het gebruikmaken van managementinformatie om de stappen in de procedure goed in de gaten te houden.

• Sommige pilots zijn uitgesteld. Voor de regiolabs, een proef die gemeenschappelijke toegang tot de rechter voor scheidende ouders beoogt, betekent dit bijvoorbeeld dat zij pas in 2021 zullen starten.
• Andere pilots hebben hun looptijd verlengd. Zoals in Limburg, waar ze nu tot 1 januari 2022 mensen kunnen helpen in het Huis van het recht.
• Bij pilots die al in 2020 liepen of in 2020 zijn gestart, zoals de wijkrechtbank Eindhoven en wijkrechtspraak op Zuid in Rotterdam, liep het aantal zaken terug.
• Bij de pilot schuldenrechter in Rotterdam en Den Haag moest de inzet van schuldenfunctionarissen zelfs tijdelijk worden stopgezet. Zodra het kon, vonden er weer fysieke zittingen plaats.

• In 2020 zijn de pilots Haagse wijkrechter en Rotterdamse regelrechter geëvalueerd. De uitkomst laat zien dat er aanwijzingen zijn voor de meerwaarde van deze werkwijzen. Om voldoende inzicht in en onderbouwing van de meerwaarde te krijgen, adviseert de regiegroep Innovatie voortzetting van de pilots. Daarnaast adviseert de regiegroep om te experimenteren op basis van de Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB) nabijheidsrechter. Deze AMvB vloeit voort uit de Tijdelijke Experimentenwet rechtspleging en treedt naar verwachting in 2021 in werking. Het Presidenten Raad Overleg heeft het advies van de regiegroep Innovatie overgenomen.

Sinds maart 2020 werken veel medewerkers van de Rechtspraak structureel thuis als gevolg van de coronacrisis. Het percentage medewerkers dat (zeer) regelmatig thuiswerkt steeg hierdoor van 11 tot 70 procent.

Gedurende de coronacrisis heeft de Rechtspraak thuiswerkfaciliteiten zoals bureaustoelen, breedbeeldschermen en toetsenborden beschikbaar gesteld aan medewerkers die vanuit huis werken. Daarnaast wordt aandacht besteed aan sociale cohesie en aan de consequenties voor de mentale en fysieke gezondheid van medewerkers. De Rechtspraak verwacht dat thuiswerken in de toekomst structureel wordt. In 2021 zal een visie op thuiswerken worden geformuleerd.

De Rechtspraak heeft te maken met een aantal personele uitdagingen. Een groot aantal medewerkers zal de Rechtspraak door pensionering verlaten. Daarnaast is er behoefte aan extra capaciteit vanwege de ambitie om de achterstanden weg te werken, de doorlooptijden te verkorten, te werken met de professionele standaarden en werkdruk beheersbaarder te maken.

In 2020 is de meerjarige vraag naar rechterlijk personeel in kaart gebracht. Op basis hiervan kan de Rechtspraak maatregelen formuleren om haar capaciteit en deskundigheid structureel op orde te houden. Hierover zal in 2021 besluitvorming plaats vinden. In 2020 is het initiatief genomen om de rio-opleiding voor kandidaten met veel werkervaring te verkorten. Eind 2020 heeft hierover besluitvorming plaatsgevonden.

De Rechtspraak gaat zich met een gemoderniseerde strategie herpositioneren op de arbeidsmarkt. In 2020 is hiervoor een extern werkgeversimago-onderzoek uitgevoerd. Op basis van dit onderzoek kunnen passende strategieën worden ontwikkeld om de veranderende arbeidsmarkt te benaderen.

Eind 2020 is de projectgroep Loopbaanontwikkeling medewerkers Rechtspraak samengesteld en is een projectplan vastgesteld. Het plan richt zich op loopbaanontwikkeling voor juridisch medewerkers, administratief medewerkers en medewerkers bedrijfsvoering. Verder is in 2020 een uitgebreide dialoog gevoerd tussen bestuurders, juridisch medewerkers en medezeggenschap over de rol en positie van de juridisch medewerkers binnen de Rechtspraak.

Herkenbaarheid vergroot het gezag van, het draagvlak voor en het vertrouwen in de Rechtspraak. Meer diversiteit kan daaraan bijdragen. De Rechtspraak wil een inclusieve organisatie zijn, waarin iedereen zich thuis voelt. In 2020 heeft de Rechtspraak diverse onderzoeken laten uitvoeren, waarmee de effectiviteit van het gevoerde diversiteitsbeleid in kaart wordt gebracht. Ook blijft de Rechtspraak zich inspannen om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt werkgelegenheid te bieden.

Sinds 2019 wordt binnen de Rechtspraak een dialoog gevoerd over de benoemingsprocedure van gerechtsbestuurders. In 2020 heeft de Rechtspraak beleid vastgesteld waarmee de procedures transparanter worden. Daarbij is een werkwijze vastgesteld die bepaalt dat de Raad voor de rechtspraak een vacaturetekst opstelt op basis van een uitgebreide en inhoudelijke profielschets.

Begin 2021 heeft de dialoog geresulteerd in de vaststelling van een tijdelijke procedure. Deze procedure bepaalt dat vertegenwoordigers van de lokale gerechtsvergadering, de lokale ondernemingsraad en het lokale gerechtsbestuur een kandidaatsbestuurder aanbevelen bij de Raad. De vertegenwoordigers van de gerechtsvergadering hebben een doorslaggevende stem. De Raad kan het onderbouwde advies van de vertrouwenscommissie overnemen of afwijzen. Bij overname van het advies wordt de kandidaat voor benoeming aanbevolen aan de minister van Justitie en Veiligheid.

In 2020 is gewerkt met een nieuwe volgorde van het selectieproces voor vaste rechter/raadsheren: lokale selectie komt nu in het begin in plaats van aan het einde van de selectieprocedure. De landelijke instrumenten van assessment en eindgesprekken met de Landelijke Selectiecommissie Rechters (LSR) komen aan het einde van de selectieprocedure. De reacties in de gerechten hierop zijn overwegend positief.

Door de leden van de LSR is in 2020 de nodige aandacht besteed aan training en bewustwording op het gebied van cultuurwaardevrij selecteren.

De coronamaatregelen hebben het noodzakelijk gemaakt om de selectiegesprekken via Skype te voeren. Dat is niet ideaal. Toch blijkt het mogelijk om op deze manier geschikte kandidaten te koppelen aan de opleidingsruimte.

Ondanks de crisis heeft de Rechtspraak de rio-opleiding (digitaal) kunnen voortzetten. Ruim 110 nieuwe rio’s zijn in 2020 in opleiding gegaan en er zijn dat jaar 78 nieuwe rechterlijke ambtenaren benoemd. Daarmee is de Rechtspraak in staat gebleken de openstaande vacatures (grotendeels) te vervullen .

De Rechtspraak constateert een trend naar verruiming van digitale toepassingen binnen de rechtspraak(keten). Hieraan is een positieve impuls gegeven door in de Tijdelijke wet COVID-19 Justitie en Veiligheid te voorzien in een tijdelijke wettelijke grondslag voor het houden van de mondelinge behandeling langs elektronische weg in burgerlijke en bestuursrechtelijke procedures, in de ruimere toepassing van telehoren in het strafrecht ten gevolge van de coronacrisis, in het BIT-advies project Digitale toegankelijkheid en het inmiddels in werking getreden Besluit elektronisch procederen.

Opvallend is het grote aantal wetsvoorstellen dat open normen bevat die nader moeten worden uitgewerkt in nog vast te stellen AMvB’s en ministeriële regelingen. Een veelbesproken voorbeeld hiervan is de Tijdelijke wet maatregelen covid-19. Maar ook in minder spoedeisende wetgeving zoals het wetsvoorstel Wet collectieve warmtevoorziening en het wetsvoorstel Wet economie en nationale veiligheid zien we deze techniek terug.

Verder valt het relatief hoge aantal voorstellen om specifieke zaken te concentreren bij 1 rechtbank op. Voorbeelden hiervan zijn onder meer het wetsvoorstel Wet toetsing economie en nationale veiligheid, het wetsvoorstel Wet wijziging visserijwet 1963, het wetsvoorstel Uitvoeringswet cyberbeveiligingsverordening en het voorstel tot concentratie van procedures m.b.t. verzoeken tot verbodenverklaring en ontbinding van rechtspersonen waarvan de werkzaamheid in strijd is met de openbare orde (artikel 2:20 BW procedures). Deze ontwikkeling is opvallend, omdat de gedachte bij de herziening van de gerechtelijke kaart was dat toegenomen schaalgrootte tot minder verschillen tussen de zaakpakketten bij de verschillende gerechten zou leiden.

De rol van de rechter verandert. Dit gebeurt op verschillende manieren:

1. Verschuiving van bevoegdheden van de rechter naar andere instanties
   Een voorbeeld van verschuiving van bevoegdheden naar andere instanties is de al enige jaren waar te nemen opkomst van buitengerechtelijke afdoening, waarbij bevoegdheden van de rechter naar het OM gaan. Een ander voorbeeld is het wetsvoorstel Wet educatie en beroepsonderwijs om de rechtsbescherming van mbo-studenten te verbeteren. Zaken die nu nog bij de civiele rechter zijn belegd, gaan naar het College van beroep voor het Hoger Onderwijs. Deze trend zien we op meerdere rechtsgebieden.
2. Beperkte(re) beoordelingsruimte voor de rechter
   Het komt voor dat de beoordelingsruimte van de rechter wordt ingeperkt. Een voorbeeld hiervan is het wetsvoorstel over de voorwaardelijke strafbeschikking, waarbij een marginale toetsing wordt voorgesteld in plaats van een volle toets door de rechter. Een ander voorbeeld van beperking van de beoordelingsvrijheid van de rechter is het wetsvoorstel Wet uitbreiding taakstraffen, waarin de ruimte van de rechter bij het bepalen van de strafmaat wordt beperkt. Deze trend zien we vooral in het strafrecht.
3. De bevordering van andere vormen van geschilbeslechting/de rechter als ultimum remedium
   Over de volle breedte van het recht wordt ingezet op instrumenten om andere vormen van geschilbeslechting te bevorderen. Dit komt onder andere tot uitdrukking in het aangekondigde wetsvoorstel Wet bevordering mediation. Het wetsvoorstel Wet oneerlijke handelspraktijken, dat voorziet in verplichte voorafgaande alternatieve geschilbeslechting voorafgaand aan een gang naar de rechter, is een voorbeeld van zowel bevordering van andere vormen van geschilbeslechting als van de rechter als ultimum remedium. Ook de voorstellen voor de herziening van de gefinancierde rechtsbijstand, waarbij niet de toegang tot de rechter maar toegang tot het recht het uitgangspunt vormt, lijken uit te gaan van de rechter als ultimum remedium.